Baciyan-i Rum - Early Period Of Ottoman * 1299

Baciyan-i Rum - early period of Ottoman * 1299
Ortaçağ Anadolusu'nda Bir Kadın Teşkilâtı: Bâcıyân-ı Rûm

Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda, Türk unsurla­rın ne türden fedakarlıklar yaptıkları ve nasıl insanüs­tü bir gayret sarfettikleri, bu­günden bakılınca daha da netlik kazanıyor. Adeta ''kellele­rini koltuklarına alarak'' Anadolu'nun yeniden İslamlaşması ve Türkleşmesi için çaba sarfeden pek çok Teşkilâtın içinde biri var ki, bir yönüyle benzerlerinden kesin olarak ayrılıyor: Bâcıyân-ı Rûm. Fatma Bacı isminde ve Hacı Bektaş-ı Ve­li hazretlerine yakınlığı ile bilinen tasav­vuf ehli bir kadının önderliğinde kurulan bu kadın Teşkilâtı, özellikle İslamlaştır­ma çalışmalarına aktif olarak katılması ve asker Teşkilâtında kilit roller üstlen­mesiyle, modem anlamda bir ''sivil inisiyatif örgütünün'' belki de en sağlam ör­neklerinden birini teşkil ediyor. Bâcıyân-­ı Rûm, Anadolu'da faaliyet gösterirken o dönem Avrupa'sının, kadınlarını engizis­yon mahkemelerinde susturmayı marifet zannetmesi de ayrıca şayan-ı dikkattir.
Türk tarihinde ilk kez Âşıkpaşazâde'nin XIII. yüzyıl Anado­lu'sunda varlığından bahsettiği Bâcıyân-­ı Rûm (Anadolu Bacıları) Teşkilâtı, tari­himizin en ilginç konularından biridir. Âşıkpaşazâde, Osmanlı Devleti'nin ku­ruluşunda rolleri olan dört taifeden bah­sederken, "... ve hem de bu Rûm'da dört taife vardır: Kim misafirler içinde anılır biri Gaziyân-ı Rûm ve biri Abdalân-ı Rûm ve biri Bâcıyân-ı Rûm ve biri Ahiyân-ı Rûm..." şeklinde sıralamış, üçüncü sırada Anadolu Bacıları Teşkilâtından bahsetmiştir. Müellif de­vamla, "...imdi Hacı Bektaş, bunların içinden Bâciyân-ı Rûm'u ihtiyar etti kim Hatun Ana'dır anı kız edindi..." diye kaydeder. Âşıkpaşazâde, bu Teşkilât ile ilgili kitabının sadece bir yerinde bahse­diyor, fazla bilgi vermiyor.

Hacıyan-ı Rûm mu, Bâcıyân-ı Rûm mu?
Âşıkpaşazâde'nin haber verdiği bu zümre üzerinde ilk defa Alman müsteş­rik Fr. Taeschner durmuştur. Taeschner, o günün toplumunda kadınların bir Teşkilât kurmuş olabileceğini o kadar imkansız görmüştür ki, bunun bir istin­sah hatası veya yanlış anlama sonucu or­taya atılmış olduğunu kabul etmiştir. Ona göre Hacıyân-ı Rûm (Anadolu Ha­cıları) veya Bahşiyân-ı Rûm (Anadolu sihirbazları veya ruhbanları) tabirleri bir yanlışlık sonucu Bacıyân-ı Rûm olarak yazılmıştı. Ancak bunun böyle olmadı­ğı sonraki araştırmalarla anlaşılmıştır.
İlk defa F. Köprülü, Osmanlı Devle­ti'nin kuruluşunda içtimai teşekküllerin rolünü incelerken, Âşıkpaşazâde'nin ''Bâcıyân-ı Rûm'' diye adlandırdığı züm­re hakkında verdiği bilgileri Bektaşi riva­yetleri ve başka kaynaklarla da teyit ede­rek hakikaten Ortaçağ Anadolu'sunda kadınlar tarafından kurulmuş bir sosyal zümrenin varlığına dikkatleri çekmiştir. Ancak F. Köprülü, bu Teşkilâtın mahiye­ti ve çalışmaları hakkında bir bilgi ver­memiştir.
F. Köprülü'den 60 sene sonra Mikail Bayram, Anadolu Bacıları Teşkilâtı hak­kında ilk çalışmayı yaparak, bu kurulu­şun teessüsü, mahiyeti, çalışmaları ve sosyal fonksiyonları hakkında çeşitli bil­giler vermiştir. M. Bayram'ın söz konusu Teşkilât hakkındaki eserinde dayan­dığı kaynaklar tartışılsa da şu ana kadar konuyla ilgilenen olmadığından, tarihi­mizin muğlak kalmış bu hususu için önemli bir çalışma olduğu ortadadır.

Türkler'de Kadın
Türk tarihine bakıldığına kadınların her dönemde içtimaî ve siyasi mevkileri açısından önemli bir konumda oldukla­rı görülmektedir. Hunlar, Göktürkler, Uygurlar ve Oğuzlar'da hükümdar eşle­ri de hakanlar gibi soylu bir boydan se­çilirlerdi. Kağanların yanında kendilerine daha sonra hatun ünvanı verilmek sure­tiyle her konuda söz sahihi idiler. İtibar­ları Türkler Müslüman olduktan sonra da devam etti. Karahanlılar, Harzemşah­lar ve Selçuklular tarihi bunun misalleri ile doludur. Aralarında devlet siyasetine yön verenler, devlet reisliği yapanlar ve naip olarak devleti idare eden hatunlar vardı. İbn Batuta'nın verdiği bilgiler, Ö. L. Barkan'ın araştırmaları, Danişmendnâme, Dede Korkut ve Menakıbnâme gi­bi eserler, Anadolu'da kadınların çok önemli siyasi, askeri ve sosyal faaliyetler­de bulunduğuna dair öneklerle dolu­dur.